Toplumsal oluşumlar kendini tanımlarken, ya dini kimliği üzerinden ya da milliyet kimliği üzerinden tabir eder. Dinin en kıymetli taraflarından birisi, içinde barındırdığı dinamizm ile toplumsal değişmeyi tetiklemesidir. Bu manada din; doğuşundan bugüne toplumsal hayatı düzenleyen ve değişmenin değerli etkenlerinden birisi olmuştur.
Din, tarihin akışında toplumsal devinim sürecinde değişimi sağlayan yahut direnç gösteren, bazen de istikrarı sağlayan değerli bir faktördür. Toplumsal hayatındaki rolü gereği bütünleşmeyi koruyan bir yapıya da sahiptir. Din, inanç sahiplerine bir dünya görüşü, bir hayat biçimi sunmasıyla da gündelik ömrün şekillenmesinde değerli rol oynar.
Her toplumun kesinlikle bir dini vardır. Ülkemizdeki dini topluluklar epey çeşitlilik göstermektedir. O denli ki tıpkı Tanrı’ya, tıpkı kutsal kitaba ve birebir Nebi’ye inanan kesitler ortasında bile bu çeşitliliği görebilmekteyiz. Bu nedenle din, toplumsal bağlantılardaki istikrarın bozulmasına da neden olabilmektedir.
Ülkemizde hala gerek devlet tarafından, gerekse dini topluluklar ortasında hatta Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından da bir dini topluluk olarak kabul edilmeyen ve ötekileştirilen Aleviler, toplumsal istikrarsızlığa tarihin hiçbir periyodunda neden olmamışlardır.
Hz. Ali ve onun öğretisini günümüze taşıyan, Ehli Beyt inancını Anadolu’da yaşatan ve yaygınlaştıran bireyler Anadolu Alevi Ocakları mensubu Seyyid-i Saadet Evladı Dedeler’dir.
Alevilerin inanç yeri, ibadet yeri Cemevi’dir. Buna örnek olarak Malatya Arapgir Onar Köyü’nde bulunan Türkiye’nin en eski Cemevi olarak bilinen ve Pir Hasan Onar tarafından yaptırılan yaklaşık 800 yıldır dimdik ayakta olan inanç merkezini gösterebiliriz. Mimarisi ile de örnek olan Pir Hasan Onar Cemevi hala yöre halkının muhtaçlıklarını karşılamaya devam ediyor.
Bir gerçeğin altını kalın çizgilerle çizelim. Alevi örgütleri, Alevi inanç geleneğinden uzaklaşmış ve yabancılaşmıştır. Bu manada asimilasyona hizmet etmektedirler.
Bugün var olan “Cemevleri”nde Anadolu Alevi Ocak temsilcisi olan Pir, Mürşid ve Rehber’e bir kararı bulunmamaktadır. Musahipli İkrar Cemleri yapılmamaktadır. Nedeni ise Ocak Piri’nin, Mürşidi’nin, Rehberi’nin olmamasıdır. Bu Alevi inancı açısından hayati bir problemdir. Musahiplik erkanları toplumsal birliğin ve kardeşliğin direğidir. Musahipliğin yokluğu bugünkü karmakarışıklığın nedenidir. Bu direk kırıldığında Alevilerin belkemiği kırılmış demektir.
Söylemde, aksiyonda ve hatta inanç uygulamalarında bile ortak duruşları problemli olan Alevi takımlarının “Alevi Kurumları” olarak bilinen bu Cemevleri’ni yönetmeleri toplumun inancından uzaklaşmasına da neden olmaktadır.
İbadetin aslı olan erkannameler bir kenara bırakılarak, her “Cemevi Dedesi” idare takımlarının direktifleri doğrultusunda yeni bir ibadet lisanı ve hali uygulamaya başladı. Bu “Dedeler” formcu erkanlar yürüterek toplumun inançsal gereksinmelerine yanıt verememektedirler.
Oysa Alevi ibadetinin lisanı Türkçe’dir; hali ve nasıl yapılacağı ise her Alevi Ocağı’nın kendi erkannamesinde mevcuttur. Yüzyıllardır ibadetler bu erkennamelerle gerçekleştirilirdi.
“Alevi Kurumları” ortasında Aleviliğin tarifi konusu da sorunludur ve fikir birliği yoktur. Kimi Aleviliği ideolojik bakış açısıyla tanımlarken, bazıları klâsik inancın ışığında tanımlamaktadır.
Aleviliği İslam dairesi içinde gören, Hz. Ali ve 12 İmamlara bağlı, İmam Cafer Sadık öğretisini temel alan kurumlar da var; “Bizim İslam’la hiçbir alakamız yoktur” diyenlerde…
Cem, içinde birçok ritüeli barındıran bir ibadettir. Fakat Ocak mensubu Dedeler bu ibadeti kendi talipleri ile gerçekleştirebilirler. Her Alevi’nin inanç lideri olarak bir Mürşid’i, bir Pir’i ve bir de Rehber’i vardır. Ve bunlar ortasında da yüzyıllardır devam eden bir ikrar bağı bulunmaktadır.
Alevilerin en büyük sıkıntılarının köyden kente göç ile birlikte ortaya çıktığı gerçeği göz gerisi edilemeyecek kadar kıymetlidir. Her Alevi ailenin ikrar bağı ile bir inanç lideri ile çok sıkı bağları var iken göç ile birlikte bu ilgi zaten çözülme sürecine girdi.
Kent ortamında birbirlerini hiç tanımayan canların rastgele bir Cemevi’nde Cem olmaları klasik tarz ve erkan tarafından yanlışsız bir uygulama değildir. Cem ibadeti öncesi Dede, Cem’e katılacak taliplerinden Rızalık alır. Bunun yerine getirilmediği Cem’ler de bir manada kadüktür. Münasebetiyle Anadolu Alevi Ocak Dedeleri ile gerçek taliplerinin ikrarlaşması acil bir vazife olarak toplumun önünde durmaktadır.
Cemevlerini denetimi altında tutan dernek ve vakıflar, bu yerleri siyasete mevzi yapmak için araç haline getirdikleri için toplumda büyük huzursuzluk yaratmaktadır. Alevi dernek ve vakıf yöneticilerinin inancı siyasete alet etme konusunda kendi kurumlarını araç olarak kullandığının birçok örneği vardır. Bundan ötürü da canlar, ibadet için Cemevlerini tercih etmemeye başladı.
Cemevi yöneticileri, “Neden Cemevleri boş?” sorusunu kendilerine sormaları gerekmektedir.
Alevilerin klasik örgütlenme modeli Anadolu Alevi Ocak Sistemi’dir.
Alevilerin bir ortaya gelerek yeni bir örgütleme içine girmeleri ve kendi anlayışlarına uygun kurumları oluşturmaları kentleşme ile birlikte ortaya çıkan mecburî bir durumdur. Yeni örgütsel yapılanma ulular-veliler ismine kurulan dernek ve vakıflardır. Bu bir ihtiyaç sonucu gereksinime yanıt veren bir örgütlenme idi. Toplumsal uyanışa bu örgütlenmenin değerli katkısı da oldu. Lakin vakit içinde asli vazifelerinde uzaklaşarak ortalarında düşünsel farklılıklar oluştu. Bu farklılaşma topluma da yansıdı ve toplum nezdinde güvenilirliklerini yitirmeye başladılar.
Alevi hareketinin takımları 2000’li yıllarda yüzbinleri meydanlara toplarken; bugün binleri bile aksiyonlara getiremediklerinin nedenini masaya yatırmalıdır.
Alevi Demokratik Kitle Örgütleri, toplumun taleplerini, telaffuz ve hareket düzleminde ortak stratejik amaçlarını belirleyerek ortalarındaki gereksiz tartışmalarla yüzleşmeleri gerekmektedir.
Modern hayatla birlikte Alevi sivil toplum örgüt takımlarının klâsik Alevilik öğretisi ile ortalarında değerli farklılaşma meydana gelmiştir. Dernek ve vakıflar tarafından Cemevleri’nde görevlendirilen “Kurum Dedeleri” ile ibadet için gelen Aleviler ortasında bir ikrar bağı olmadığı bir gerçektir. Onlar, yıllardır süreksiz olarak görevlendirilmiş Cemevi Dedeleri’dir. Bu Dedeler’in yaptırdıkları ibadetler geleneğe uygun değildir. Anadolu Alevi inancında Dedelik soya dayalı ve kuşaklar uzunluğu kesintisiz devam eden ve kendi içinde bir hiyerarşisi olan bir yapılanmadır.
Günümüzde Alevilerin bir kısmı, kendi içindeki sıkıntıların çözülmesi için adaleti, adliye koridorlarında aramaya başladı. Bu durum gelenekten kopmalarından dolayıdır. Bugün Cemevleri’nde yapılan Cem’lerde canlar “Dar-ı Didar” olmadığı için alınan kararların bir geçerliliği de yoktur.
Geçmişte Dedeler talibi sorgulardı. Artık ise bu Alevi sivil toplum örgüt yöneticileri ve talipler Dedeleri sorgular oldu.
Demokratik Alevi hareketi evvel kendi birikmiş sıkıntılarına odaklanıp bunları gidermenin yol ve yollarını bulmak durumundadır. Geçmişte olduğu üzere çekim merkezi olmaya yönelik sistemli bir çalışmaya öncelik verilmelidir. Toplumun içinde bulunduğu sosyo-ekonomik ve inançsal meseleleri masaya yatırıp, gerçeklerle yüzleşmeleri ve biriken problemlere bilimin ışığında tahlil bulmaları gerekmektedir.
Aşk-ı muhabbetle…