Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) blog sayfası Merkezin Güncesi’nde yer alan “Reeskont Kredilerinde Katma Paha Odaklı İhracatçı Skoru Uygulaması” başlıklı analizde, piyasa şartlarına nazaran avantajlı bir finansman kaynağı olan reeskont kredilerinin verimli kullandırılmasının finansman kaynaklarının aktif ve tesirli dağılımı açısından azami kıymet arz ettiği belirtilerek, “Yeni uygulama ile çoğunlukla net ihracatçı firmalar desteklemeye devam edilirken, yüksek teknolojili firmalara da öncelik veriliyor.” denildi.
Merkez Bankası Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Uzman Yardımcıları Muhammed Furkan Erdoğan ve Kadir Gürci ile Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğü Uzmanı Fırat Özata tarafından hazırlanan tahlil yayımlandı.
İhracatçılara kullandırılan reeskont kredilerinin verimli bir halde kullanımı emeliyle TCMB bünyesinde sistemli olarak tahlil çalışmaları yürütülürken, kelam konusu tahlilde, son yıllarda reeskont kredilerinin kullandırılmasına yönelik yapılan uygulama değişiklikleri ve 13 Ocak 2025’te yürürlüğe girecek olan ihracatçı skoru uygulamasına ait bilgilere verildi.
Reeskont kredilerinin aktifliğinin artırılması, cari istikrara daha güçlü katkı sağlanması ve daha fazla sayıda KOBİ’ye uygun finansman şartları ile kredi kullandırılması emeliyle reeskont kredilerinin genel çerçevesinde son yıllarda kıymetli uygulama değişiklikleri gerçekleştirildiği belirtilen tahlilde, 2021’de yapılan değişikliklerle de net ihracatçılık kuralının firma seçiminde temel belirleyici olduğu, ayrıyeten, günlük reeskont kredi kullandırım limitlerinin kademeli olarak artırılarak finansman imkanının daha erişilebilir hale getirildiği kaydedildi.
Analizde, Aralık 2018’de yaklaşık 2 bin 100 olan reeskont kredisinden faydalanan firma sayısının Ekim 2024’te yaklaşık 8 bine ulaştığı, KOBİ’lerin reeskont bakiyesi bulunan firmalar içerisindeki hissesinin ise bu periyotta yüzde 38’den yüzde 84’e yükseldiği bildirildi.
Son çalışmalar kapsamında ise TCMB’nin, sunulan kısıtlı kaynağın daha aktif dağıtımını amaçlayan ihracatçı skorunu devreye aldığı belirtilen tahlilde, ihracatçı skorunun, net ihracatçılık şartı yerine firmaların ürettikleri eserlerin niteliğini, yarattıkları katma kıymeti, ihracat performanslarını ve bağlı oldukları ana küme bağlarını dikkate aldığı kaydedildi.
Söz konusu skorun hesaplamasında kullanılacak kriterler ve tartılara yer verilen tahlilde, “Hesaplamalar, reeskont kredisi talebinde bulunan her bir firma için firmanın beyan ettiği bilgiler üzerinden bankalarca yapılıyor. Öncelikle her bir değişken için TCMB tarafından belirlenen eşik bedellere nazaran puanlama yapılıyor. Daha sonra, ilgili değişkenden alınan puan o değişkenin tartı katsayısı ile çarpılarak ‘performans’ ve ‘potansiyel’ puanları hesaplanıyor. Rastgele bir puan çeşidinden 40 puan ve üzeri alan firmalar, ‘ihracatçı skoru yüksek’ olarak tanımlanıyor. Her iki puan tipinden de 40 puan altında alan firmalar ise ‘ihracatçı skoru düşük’ olarak tanımlanıyor.” denildi.
Bulgular
Analizde, TCMB bünyesinde yer alan firma bilgileri ve ilgili metot kullanılarak mal ihracatçısı firmaların performans ve potansiyel puanları hesaplandığında ulaşılan bulgulara ait şu değerlendirmelere yer verildi:
“Nette ihracatçı firmalar, nette ithalatçı firmalara kıyasla yalnızca performans değil, tıpkı vakitte daha yüksek potansiyel puanına sahipler. Münasebetiyle ihracatçı skoru uygulaması ile düşük potansiyelli nette ithalatçı firmaların yerine yüksek potansiyelli ihracatçıların reeskont kredilerinden daha fazla faydalanabilmesi amaçlanıyor. Bununla birlikte nette ithalatçı olup yüksek katma bedelli ihracat potansiyeli olan firmalar da reeskont kredilerinden yararlanabiliyor. Ayrıyeten, reeskont kredi bakiyesi bulunan firmaları puanlarına nazaran iki kümeye ayırıyoruz; ‘ihracatçı skoru yüksek’ ve ‘ihracatçı skoru düşük’ firmalar. Yaptığımız tahlil, reeskont kredisi kullanan ve ihracatçı skoru yüksek olan firmaların toplam ihracatın yüzde 23’ünü, düşük skorlu firmaların ise yüzde 2’sinden daha azını oluşturduğunu gösteriyor. Yüksek skorlu firmaların ihracatının yüzde 41,5’i orta-yüksek teknolojili eserlerden oluşurken, bu oran düşük skorlu firmalar için sadece yüzde 2,7’dir. Ayrıyeten, düşük skora sahip firmalar ekseriyetle net ithalatçı iken, yüksek skorlu firmalar genelde net ihracatçı oluyor.
Özetle, piyasa şartlarına nazaran avantajlı bir finansman kaynağı olan reeskont kredilerinin verimli kullandırılması finansman kaynaklarının aktif ve tesirli dağılımı açısından azami kıymet arz ediyor. Yeni uygulama ile çoğunlukla net ihracatçı firmalar desteklemeye devam edilirken, yüksek teknolojili firmalara da öncelik veriliyor.”